Barbara Nowakowska. Created: 08.05.2023. Kto wybiera biegłego sądowego? Sąd powołuje biegłego po wysłuchaniu stron co do wyboru biegłego i liczby biegłych. W postanowieniu o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego sąd oznacza, czy opinia ma być sporządzona ustnie, czy pisemnie. Jednym z elementów nowelizacji z 9 marca 2023 roku są zmiany w zakresie przeprowadzania dowodu z opinii biegłych. Zwrócić należy uwagę, że problematyka ta była przedmiotem zmian z 2019 roku, co prowadzi do wniosku, że poprzednie zmiany nie były przemyślane i nie rozwiązywały problemu wpływu sposobu opiniowania na sprawność Zdaniem pacjenta doszło do popełnienia błędu medycznego podczas leczenia go w szpitalu. W pozwie powinien zostać złożony wniosek o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego – lekarza właściwej specjalności, aby powód mógł udowodnić przed sądem, że w trakcie hospitalizacji doszło do poważnych zaniedbań. Członkom tego zespołu przysługuje prawo zasięgnięcia opinii lekarza, a w razie potrzeby - opinii innych specjalistów, w zakresie niezbędnym do oceny rodzaju i skutków wypadku. Naturalnie, taka opinia może sprowadzać się jedynie do odpowiedzi na pytania dotyczące rodzaju urazu, w tym jego umiejscowienia, a także kwalifikacji wypadku Uzasadnieniu wskazał, że biegły sądowy sporządził pisemną opinię do niniejszej sprawy. Sąd ten uznał, że wynagrodzenie w kwocie 1.014,71 zł odpowiada nakładowi pracy włożonemu w sporządzenie opinii i jest zgodne z rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 kwietnia 2013r. w sprawie określenia stawek wynagrodzenia Vay Nhanh Fast Money. Opinia biegłego wyjaśni kwestie związane z rozstrzygnięciem sprawy, które wymagają wiadomości specjalnych. Wiadomości specjalne w tym rozumieniu to wiedza ekspercka, wykraczająca poza wiedzę przeciętnie wykształconej osoby, wynikająca z określonych dziedzin (innych niż prawo), wsparta doświadczeniem zawodowym biegłego i zgodna z zasadami logiki. Informacje fachowe, udzielone przez biegłego powinny stanowić dla sądu narzędzie pozwalające na właściwą ocenę faktów i dowodów konieczną dla prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy. Czytaj też: Opinia biegłego nie może być wątpliwej jakości Czego nie można zrobić Biegły nie może wyjść poza zakres zlecenia udzielonego mu przez sąd, jak i poza swoje ustawowe kompetencje. Do kompetencji biegłego nie należy zatem ustalanie stanu faktycznego i prawnego sprawy. Jest to zastrzeżone do wyłącznej kompetencji sądu. Biegły nie może także samodzielnie uzupełniać materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie. Jeżeli przekazany mu materiał nie daje możliwości udzielenia rzetelnej odpowiedzi na pytanie – biegły powinien zwrócić akta sądowi z informacją, że nie jest on wystarczający. W praktyce zdarza się często, że biegli przekraczają swoje kompetencje. Jakie wymogi Opinię powinna cechować przystępność i zrozumiałość, także dla osób nieposiadających wiadomości specjalnych. Opinia musi przy tym być jasna, logiczna i zawierać pełną odpowiedź na zadane biegłemu pytanie. Nie może jednak się do tej odpowiedzi (wniosków) ograniczać. Jej uzasadnienie winno odzwierciedlać tok rozumowania biegłego i przebieg jego procesu poznawczego. Uzasadnienie powinno poddawać się kontroli sądowej, a więc zawierać wskazania umożliwiające weryfikację podanych w niej danych i wiadomości specjalistycznych (np. przez załączone dokumenty). Z treści opinii powinny wynikać np. sposób i metody badań, które wykonał biegły, jak i ich podstawy. W praktyce opinie biegłych często nie spełniają wskazanych standardów. Procedura weryfikacji Sporządzoną przez biegłego opinię w pierwszej kolejności zweryfikuje sąd. Sąd może zażądać ustnego wyjaśnienia opinii złożonej na piśmie, może też w razie potrzeby zażądać dodatkowej opinii. Takie działania zostaną podjęte w sytuacji, w której opinia nie będzie zawierała odpowiedzi na zadane pytanie lub jego część, uzasadnienia lub jej zawartość merytoryczna nie będzie właściwa (opinia niejasna, niepoddająca się weryfikacji). Sąd winien mieć na uwadze, że takie braki opinii uniemożliwią ocenę jej mocy dowodowej skutkując wydaniem orzeczenia z naruszeniem granic swobodnej oceny dowodów (wyrok Sądu Najwyższego z 7 grudnia 1994 r., sygn. akt II URN 43/94, Legalis). Uprawnienia strony Kodeks postępowania cywilnego gwarantuje stronom wpływ zarówno na wybór osoby biegłego, sformułowanie tezy dowodowej, jak i finalną ocenę tego dowodu, tj. sporządzonej opinii. Wybór biegłego Warto wskazać, że strony, jeszcze przed wyznaczeniem rozprawy mogą porozumieć się co do osoby biegłego i taką osobę sądowi wskazać. W toku czynności przygotowawczych przed wyznaczeniem rozprawy sąd może ją wezwać na rozprawę w trybie przepisu art. 208 § 1 pkt 4 Kontrola wyboru osoby biegłego może nastąpić także w toku postępowania. Sąd zobowiązany jest bowiem wysłuchać wniosków stron co do liczby biegłych i ich wyboru przed wydaniem postanowienia w tym przedmiocie (art. 278 § 1 Jest to moment w którym strona powinna dokonać analizy kompetencji, specjalizacji i doświadczenia biegłego w kontekście przedmiotu sporu. Wątpliwości i wnioski w tym zakresie powinny być zgłoszone jak najwcześniej, by nie generować niepotrzebnych czynności i kosztów. Po wyznaczeniu biegłego także można co prawda żądać jego wyłączenia. Podstawą takiego żądania mogą być jednak tylko przyczyny, z jakich można żądać wyłączenia sędziego. Nie budzi także większych wątpliwości, że dodatkowo podstawą wyłączenia biegłego będą tu dodatkowo takie okoliczności, które powodują wyłączenie sędziego z mocy ustawy (a nie tylko na wniosek). Zasadniczo jednak chodzi o okoliczności o charakterze zewnętrznym, które obiektywnie lub subiektywnie mogłyby wywrzeć wpływ na bezstronność biegłego – na przykład jego współpraca z którąś ze stron. Należy zwrócić uwagę, że na tym etapie podstawą żądania strony nie mogłyby być już wątpliwości co do zakresu jego kompetencji. Autopromocja Specjalna oferta letnia Pełen dostęp do treści "Rzeczpospolitej" za 5,90 zł/miesiąc KUP TERAZ Sformułowanie tezy dowodowej Każda ze stron postępowania może złożyć wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego sądowego i sformułować tezę, na którą dowód ten powinien być dopuszczony. Czynności tej warto poświęcić trochę uwagi. Precyzyjnie sformułowana teza pozwoli nie tylko zwiększyć szansę na dowiedzenie swoich racji, ale także ułatwi późniejszą weryfikację opinii. Nie bez znaczenia pozostaje także, utrwalony już w literaturze pogląd, że sąd może pominąć dowód, co do którego strona nie przedstawiła tezy dowodowej lub uczyniła to w sposób nadmiernie ogólnikowy. Na postanowienie sądu, zarówno dopuszczające dowód, jak i oddalające wniosek dowodowy, zażalenie nie przysługuje. Jednak sąd nie jest nim związany i może je stosownie do okoliczności uchylić lub zmienić. Strona niezadowolona z treści postanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego może zatem przedstawić sądowi swoje stanowisko (nawet po wydaniu postanowienia) i zawnioskować o dokonanie takiej korekty. Ostatecznie strona może także w postępowaniu odwoławczym podnosić zarzuty dotyczące treści postanowienia w tym przedmiocie. Winna jednak pamiętać o wcześniejszym formalnym zgłoszeniu swoich zastrzeżeń do protokołu w trybie art. 162 Możliwe sprzeczności Strona nieusatysfakcjonowana stanowiskiem przedstawionym przez biegłego powinna sformułować i przedstawić swoje zastrzeżenia. Owe zastrzeżenia muszą być jednak uzasadnione. Nie będzie wystarczające samo zaakcentowanie niezadowolenia strony z wyników pracy biegłego. Oczywistye jest bowiem, że te wyniki nie w każdym przypadku muszą być pozytywne, nawet dla strony, na wniosek której taki dowód został dopuszczony. Skuteczna polemika z opinią biegłego winna być obejmować wykazanie jej elementów niejasnych, nielogicznych lub wewnętrznie sprzecznych, błędów merytorycznych, braku odpowiedzi na pytanie sądu bądź uzasadnienia lub odwrotnie – przekroczenie zakresu kompetencji biegłego. Strona może zakwestionować zarówno metodologię badań przyjętą przez biegłego, poprawność jego rozumowania, jak i same wnioski, które sformułował. Warto także skorzystać z kryteriów oceny, które zobowiązany jest stosować sąd w odniesieniu do wszystkich dowodów, zgodnie z art. 233 Recenzji może zatem podlegać zupełność opinii i jej kompletność, rzetelność, stopień stanowczości oraz uwzględnienie aktualnego stanu wiedzy i nauki w danej dziedzinie. Opinia prywatna Odniesienie się do opinii biegłego sądowego częstokroć może być związane z koniecznością samodzielnego zwrócenia się przez stronę do innego specjalisty w tym zakresie. Uzyskana tą drogą opinia nie będzie z procesowego punktu widzenia tożsama z opinią biegłego sądowego i nie może jej zastąpić. Może jednak być potraktowana jako stanowisko strony lub dokument prywatny, zaliczony w poczet materiału dowodowego. Nie jest jednak wykluczone, że będzie rzutować na ostateczną ocenę opinii sporządzonej przez biegłego sądowego i przyczyni się do wyboru dalszego trybu procedowania. W innym postępowaniu Po wejściu w życie zmian do możliwe będzie także dopuszczenie przez sąd dowodu z opinii sporządzonej na zlecenie organu władzy publicznej w innym postępowaniu. Z możliwości takiej będzie można skorzystać, gdy przedmiot opinii zostanie wcześniej opracowany przez biegłych w trybie przewidzianym ustawą, w tym także w innym postępowaniu cywilnym lub karnym. Konsekwencje zgłoszenia zastrzeżeń Ciężar gatunkowy zgłoszonych zastrzeżeń oraz ich liczba winny determinować dalsze czynności procesowe strony. Ma ona wybór między wnioskiem o złożenie przez biegłego wyjaśnień lub sporządzenie dodatkowej opinii. Dodatkową opinię mogą sporządzić także inni biegli. W sprawach o bardziej skomplikowanym charakterze zasadne może być także sporządzenie opinii przez instytut naukowy lub naukowo - badawczy. Będzie to uzasadnione w sytuacji, w której zajdzie konieczność wykonania skomplikowanych ekspertyz czy opracowania zaawansowanych wyników badań naukowych, a nawet przeprowadzenia szerszych konsultacji w gronie specjalistów z różnych dziedzin. Anita Woroniecka radca prawny Kancelaria Sendero Struktura przepisów dotyczących dowodu z opinii biegłego stwarza przedsiębiorcy, będącemu stroną postępowania szereg możliwości procesowych. Ich wykorzystanie zależy nie tylko od materii, będącej przedmiotem sporu, ale także – w dużej mierze – od inwencji samej strony. Ponieważ opinie biegłych często mają decydujący wpływ na treść wyroku, warto korzystać ze wszystkich uprawnień w celu uzyskania satysfakcjonującej opinii. Od 21 sierpnia 2019 r. obowiązują zmienione przepisy ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych ( Dz. U. z 2019 r., poz. 785 ze zm.), a od dnia 7 listopada 2019 r. znowelizowane przepisy ustawy z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego ( Dz. U. z 2019 r., poz. 1460 ze zm.) modyfikujące zasady ustalania wynagradzania biegłych sądowych. Czytaj: Biegli w sprawach cywilnych mogą liczyć na rynkowe stawki>> Zmiany w procedurze cywilnej W kodeksie postępowania cywilnego wprowadzono podstawę prawną do rozstrzygania przez sąd o wynagrodzeniu dopiero po uzupełnieniu lub wyjaśnieniu opinii, gdy ona jest niejasna lub niepełna. W praktyce ma to istotne znaczenie dla stron postępowania, bowiem dotychczas było tak, że mimo zastrzeżeń co do rzetelności opinii i wątpliwości co do jej przydatności sąd był zobowiązany wydać postanowienie o przyznaniu wynagrodzenia biegłemu, które w takich przypadkach było kwestionowane przez strony postępowania. Powodowało to wydłużenie całego postępowania sądowego, a opinia uzupełniająca czy dodatkowe wyjaśnienia były trudne do wyegzekwowania od biegłego. Czytaj w LEX: Koszty sądowe – najistotniejsze zagadnienia po zmianach z lipca 2019 r. > Co więcej, zdarzały się przypadki, że po zaskarżeniu przez stronę postanowienia o wynagrodzeniu biegłego i jego obniżeniu, jakość złożonej przez biegłego opinii uzupełniającej czy wyjaśnień pozostawiała wiele do życzenia, a biegły przedstawiał kolejny rachunek za swoją pracę, który również mógł zostać zakwestionowany przez strony postępowania. Tadeusz Zembrzuski Sprawdź POLECAMY Rozstrzyganie co do wynagrodzenia biegłego przed dokonaniem przez sąd weryfikacji opinii powodowało szereg problemów i wydłużało postępowanie, dlatego wprowadzenie podstawy prawnej do ustalania wynagrodzenia biegłego dopiero po wykonanej pracy uznać należy za słuszne z punktu widzenia stron postępowania. Dla biegłych sądowych zdecydowanie niekorzystnym jest to, że na podstawie znowelizowanych przepisów wynagrodzenie otrzymają niekiedy dopiero po przedstawieniu dodatkowej opinii czy złożeniu wyjaśnień. Ustawodawca wprowadził jednak do procedury cywilnej uprawnienie sądu do przyznania biegłemu zaliczki na poczet wydatków, co odciąży budżet biegłych w toku prac nad sporządzaną opinią. Czytaj: Ustawa o biegłych pilnie potrzebna i nadal w... pracach koncepcyjnych>> Dodać również należy, że zmianie uległy również przepisy dotyczące uzasadniania postanowień, a w konsekwencji nie ma obowiązku sporządzania uzasadnienia postanowienia o wynagrodzeniu biegłego. To powoduje, że biegli muszą samodzielnie zweryfikować przyznaną im kwotę, mając na względzie liczbę poświęconych na sporządzenie opinii godzin, stawkę godzinową oraz poniesione koszty. Jeśli chcą otrzymać uzasadnienie, wówczas konieczne jest złożenie stosownego wniosku oraz opłacenie go kwotą 100 zł. Podkreślenia wymaga, że złożenie wniosku o uzasadnienie jest w obecnym stanie prawnym wymagane, jeśli orzeczenie ma zostać zaskarżone. Czytaj w LEX: Biegły sądowy w dziedzinie bhp > Nowe warianty ustalania wynagrodzenia biegłego Wskutek nowelizacji przepisów ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, dokonano przemodelowania zasad wynagradzania biegłego. W konsekwencji, od 21 sierpnia 2019 r. obowiązują trzy warianty ustalania wynagradzania biegłych. Nadal aktualność zachowuje tryb dotychczas obowiązujący, ustalający zasady wynagradzania biegłego na podstawie stawek za wykonaną pracę oraz taryf zryczałtowanych z uwzględnieniem nakładu pracy i kwalifikacji biegłego, w oparciu o przedstawiony rachunek i kartę pracy biegłego. Wysokość stawek oraz szczegółowe zasady rozliczenia wynagrodzenia określone są w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 24 kwietnia 2013 r. w sprawie określenia stawek wynagrodzenia biegłych, taryf zryczałtowanych oraz sposobu dokumentowania wydatków niezbędnych dla wydania opinii w postępowaniu cywilnym (Dz. U. z 2013 r. poz. 518 ze zm.). Stawka wynagrodzenia biegłego, oparta o kwotę bazową, jest zróżnicowana w zależności od stopnia złożoności problemu będącego przedmiotem opinii, nakładu pracy oraz warunków, w jakich opracowano opinię. Dalej, w zależności od posiadanego przez biegłego tytułu naukowego jej wysokość wzrasta, a w razie szczególnie złożonego charakteru problemu będącego przedmiotem opinii, stawka może być podwyższona do 50%. Novum w polskiej procedurze cywilnej stanowią niedawno wprowadzone warianty ryczałtowego wynagrodzenia biegłego, unormowane w art. 89a i 89b ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Czytaj w LEX: Zmiany opłat sądowych w związku z reformą KPC > Jeden z wariantów zakłada, że w sprawach, w których opinie mają powtarzalną treść, wynagrodzenie biegłego zostanie ustalone na zarządzenie sędziego. Będzie to miało miejsce, o ile sąd będzie mógł oszacować przewidywany nakład pracy biegłego przy sporządzeniu opinii i wysokość wydatków. Biegły natomiast będzie mógł w ciągu tygodnia zażądać wyższego wynagrodzenia, na co muszą przystać strony. Jeżeli strony nie wyrażą zgody, ustalenie wynagrodzenia nastąpi na zasadach ogólnych. Co istotne, uzgodnione wynagrodzenie jest wiążące, o ile opinia jest jasna i kompletna. Powyższy wariant wynagradzania biegłych ma być stosowany zwłaszcza w sprawach powtarzalnych np. wypadki komunikacyjne. Czytaj w LEX: Zmiany w dowodach z opinii biegłego > Drugi wariant ryczałtowego wynagrodzenia ma znaleźć zastosowanie w sprawach złożonych, w których opinia będzie szczególnie skomplikowana lub pracochłonna, a oszacowanie wynagrodzenia przy zlecaniu sporządzenia opinii jest niemożliwa. Wówczas sąd będzie miał możliwość zakreślenia biegłemu terminu do wskazania żądanej wysokości wynagrodzenia, przesyłając mu jednocześnie akta i wyznaczając termin na wypowiedzenie się w kwestii wynagrodzenia. Termin ustalony przez sąd stosownie do obszerności materiału sprawy i stopnia jej zawiłości nie może być krótszy niż tydzień, ani dłuższy niż miesiąc od dnia otrzymania zlecenia. Na wynagrodzenie żądane przez biegłego muszą zgodzić się strony. Jeżeli strony się zgodzą i zostanie uiszczona stosowna zaliczka, wówczas sąd zleci biegłemu sporządzenie opinii za wynagrodzeniem lub ze zwrotem wydatków żądanymi przez biegłego. Jeśli strony nie wyrażą zgody na stawkę ryczałtową zaproponowaną przez biegłego wówczas zastosowanie znajdzie „zwykły tryb” ustalania wynagrodzenia w oparciu o rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości. Ustalenie wynagrodzenia biegłego na zasadzie ryczałtu ma zapobiec zjawisku zawyżania liczby godzin w kartach pracy biegłych, tak aby wynagrodzenie było adekwatne do zaangażowanej wiedzy fachowej lub nakładu pracy. Nowe rozwiązanie ma również zachęcić biegłych, szczególnie rzadkich specjalności do opiniowania. Czytaj: Biegły sądowy zapłaci 80 tysięcy złotych za nierzetelną opinię>> Sankcja za oddanie opinii po terminie W ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych uregulowano również możliwość obniżenia bądź zniesienia wynagrodzenia za opinię nierzetelną lub sporządzoną ze znacznym opóźnieniem. Art. 89c ust. 2 ww. ustawy wprowadza sankcję w postaci odmowy przyznania wynagrodzenia i zwrotu wydatków gdy opinia jest fałszywa. Wątpliwe jest jednak czy czas oczekiwania na opinie biegłych skróci się wskutek powyższej regulacji. Zastosowanie powyższej sankcji przez sąd doprowadzi do odwrotnego efektu – biegli nie będą chcieli opiniować. Podsumowując wprowadzone rozwiązania prawne należy wskazać, że ustawodawca nowelizując przepisy nastawił się na efekt w postaci szybciej przygotowywanych opinii i polepszenia ich jakości. Uzyskanie takiego skutku będzie jednak trudne i przede wszystkim wymaga czasu. Mając bowiem na względzie powszechną opinię o jakości pracy biegłych, czy też zapadły ostatnio wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 29 listopada 2019 r. (sygn. akt V Aca 266/18) dotyczący odpowiedzialności biegłego za nierzetelną opinię, należy przewidywać, że listy biegłych będą się skracać zamiast pękać w szwach. Być może zasadne byłoby rozważanie w przyszłości zupełnie odmiennego modelu wynagradzania biegłych, uwzględniającego zróżnicowanie w zależności od faktycznej rynkowej stawki wynagrodzeń w konkretnej dziedzinie czy specjalności. Wszak nadal istnieją dziedziny, w których opinię sporządza jeden czy dwóch biegłych w Polsce. ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji. Wiedza prawnicza i doświadczenie życiowe często nie są wystarczające do rozstrzygnięcia procesu cywilnego. Prawidłowa ocena sprawy może wymagać pozyskania specjalistycznych informacji z zakresu różnych dziedzin wiedzy. Środkiem, który pozwala sądowi na ich uzyskanie jest dowód z opinii biegłego. Przedmiot opinii Konieczność przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego powstaje gdy do wyjaśnienia istotnych dla sprawy okoliczności potrzebna jest tzw. wiedza specjalna. Pod tym pojęciem kryją się wszelkie informacje, które wykraczają poza zasób wiedzy przeciętnie wykształconego człowieka. Uczynienie punktem odniesienia teoretycznego modelu przeciętnej osoby sprawia, że osobista wiedza sędziego nie ma znaczenia z punktu widzenia oceny czy przeprowadzić dowód z opinii biegłego. Przykład: W sprawie o zadośćuczynienie za krzywdę doznaną w wyniku wypadku drogowego zachodzi konieczność oceny stanu zdrowia powoda. Sędzia oprócz prawa skończył również medycynę. Mimo to ocena stanu zdrowia poszkodowanego nie może być dokonana samodzielnie przez sąd, lecz konieczne jest przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego. Opinia biegłego jest specyficznym środkiem dowodowym, ponieważ jej celem jest nie tyle ustalenie pewnych faktów, co raczej dostarczenie sądowi fachowych informacji, które pozwolą mu na ich prawidłową ocenę. Biegły nie może wyręczać sądu i dokonywać oceny materiału dowodowego czy też wypowiadać się na temat zasadności stanowisk stron. Przedmiotem opinii biegłego nie mogą być również kwestie natury prawnej. Wyjątkowo możliwe jest dopuszczenie takiego dowodu na okoliczność treści i praktyki stosowania obcego prawa. Kto może być biegłym? Każda osoba dysponująca wiedzą specjalną może zostać biegłym. Prezesi sądów okręgowych ustanawiają biegłych sądowych i prowadzą ich listy. Zasadniczo biegli powoływani są spośród osób figurujących na liście, w okręgu do którego należy sąd rozpoznający sprawę. Możliwe jest jednak także powołanie biegłego spoza tego katalogu, tylko na potrzeby konkretnej sprawy. Sąd może również zażądać opinii odpowiedniego instytutu naukowego lub naukowo-badawczego. Mamy tu do czynienia ze swego rodzaju biegłym instytucjonalnym, jednakże w opinii takiego instytutu oczywiście należy wskazać konkretne osoby, które przeprowadziły badanie i opracowały wnioski. Osoba wyznaczona na biegłego może nie przyjąć tego obowiązku z przyczyn, jakie uprawniają świadka do odmowy zeznań lub w wypadku gdy wydanie przez nią opinii nie jest możliwe z innych przyczyn. Takim powodem może być np. brak odpowiedniego sprzętu lub obciążenie obowiązkami, które nie pozwala na sporządzenie opinii w odpowiednim czasie. W praktyce prawdziwą przyczyną odmowy przyjęcia obowiązków biegłego nierzadko bywa fakt, że sporządzenie opinii nie byłoby dla biegłego wystarczająco atrakcyjne finansowo. Inicjatywa dowodowa Pomimo, że opinia biegłego jest dowodem bez którego nie da się ustalić pewnych faktów, nie oznacza to, iż strony mogą tutaj liczyć na inicjatywę sądu. Strona, której zależy na przeprowadzeniu dowodu z opinii biegłego powinna więc zgłosić sądowi odpowiedni wniosek, na takich samych zasadach jak w przypadku każdego innego dowodu. Warto przy tym zaznaczyć, że zazwyczaj sąd uzależnia przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego od uiszczenia odpowiedniej kwoty na poczet wynagrodzenia za sporządzenie ekspertyzy. Oczywiście tego rodzaju koszty podlegają rozliczeniu w orzeczeniu kończącym postępowanie. Jak powinna wyglądać prawidłowo sporządzona opinia? Jak każdy dowód opinia biegłego podlega swobodnej ocenie sądu. Jej specyfika polega jednak na tym, że dotyczy wiedzy specjalnej, a ma być oceniona przez osoby, które takiej wiedzy nie posiadają. Bardzo ważne jest więc aby opinia biegłego została sporządzona w sposób, który pozwoli sądowi i stronom na jej zrozumienie i ustosunkowanie się do postawionych w niej wniosków. Prawidłowo sporządzona opinia powinna się więc zasadniczo składać z trzech elementów: 1. sprawozdania z przeprowadzonych badań i czynności; 2. odpowiedzi na pytania postawione przez sąd, przy czym powinny one zostać udzielone w sposób kategoryczny, a jeśli nie jest to możliwe to biegły powinien wyraźnie to zaznaczyć; 3. uzasadnienie. Wymaganie opatrzenia opinii biegłego uzasadnieniem nie jest tylko formalnością. Brak uzasadnienia opinii uniemożliwia ocenę takiego dowodu osobom, niedysponującym specjalistyczną wiedzą. Tylko prześledzenie toku rozumowania biegłego, opisanego w przystępny i zrozumiały sposób, pozwala ocenić je z punktu widzenia logiki i zasad doświadczenia życiowego. Ocena opinii jest dokonywana przez podmiot nieposiadający wiadomości specjalnych więc opiera się wyłącznie na analizie argumentacji biegłego pod kątem wspomnianych wyżej zasad racjonalnego myślenia. Jej dokonanie nie jest możliwe, gdy opinia ogranicza się do samej konkluzji lub gdy opis dochodzenia do określonych wniosków nie został przeprowadzony w sposób zrozumiały. W wypadku gdy sąd poweźmie wątpliwości co do prawidłowości opinii lub uzna ją za niepełną może przesłuchać biegłego na rozprawie lub nakazać mu sporządzenie opinii uzupełniającej. Sąd może powołać również innych biegłych, celem weryfikacji uprzednio złożonej opinii. W praktyce najczęściej wątpliwości do jakości opinii pojawiają się na skutek zarzutów podniesionych pod jej adresem przez stronę. Formułując zarzuty do opinii biegłego pamiętajmy jednak o specyfice tego dowodu, a co za tym idzie nie polemizujmy z ekspertem z dziedziny wiedzy na której się nie znamy. Zarzuty do opinii biegłego powinny koncentrować się na jej uzasadnieniu. Podniesienie zarzutów natury merytorycznej ma sens jedynie wtedy, gdy dysponujemy wiedzą ekspercką, np. w postaci tzw. opinii prywatnej. Opinia prywatna Dowodem z opinii biegłego jest wyłącznie ekspertyza sporządzona na żądanie sądu, w opisanym wyżej trybie. Opinia opracowana na zlecenie strony poza procesem nie ma statusu opinii biegłego, nawet gdyby została sporządzona przez osobę wpisaną na listę biegłych sądowych. Taka prywatna ekspertyza jest wyłącznie dokumentem prywatnym. Sąd nie może więc dokonywać na jej podstawie ustaleń z zakresu wiedzy specjalnej. Nie oznacza to jednak, że opinia prywatna jest bezwartościowa z punktu widzenia procesu. Taki dokument może stanowić doskonałe uzasadnienie konieczności przeprowadzenia przez sąd dowodu z opinii biegłego sądowego lub dokonania weryfikacji sporządzonej już opinii. W wypadku gdy autorem opinii prywatnej będzie uznany w środowisku ekspert jego zdanie może wpływać na biegłego sporządzającego opinię na zlecenie sądu. Pozostałe obowiązki biegłych W pozostałym zakresie prawa i obowiązki biegłych są zbliżone do regulacji dotyczących świadków. Biegły co do zasady składa przyrzeczenie, z którego może zostać zwolniony za zgodą stron, z tym że biegły wpisany na listę składa przyrzeczenie tylko przy objęciu stanowiska. Sąd skazuje biegłego na grzywnę w przypadku jego nieusprawiedliwionego niestawiennictwa, nieuzasadnionej odmowy złożenia przyrzeczenia lub opinii albo za nieusprawiedliwione opóźnienie złożenia opinii. Biegły ponosi również odpowiedzialność karną za złożenie fałszywej opinii. Praktyczne problemy W medialnych relacjach nt. funkcjonowania sądownictwa często poruszane są problemy związane z dowodem z opinii biegłego. Krytykowany jest czas oczekiwania na opinie, jakość sporządzanych ekspertyz, a także brak dostępności biegłych z pewnych dziedzin. W dzisiejszym wpisie nietypowo zamiast opisywać moje doświadczenia z tymi problemami oddam głos osobie z drugiej strony sędziowskiego stołu. Autor bloga Sub Iudice opisał jak z perspektywy sędziego wygląda problem dostępności biegłych i czasu sporządzania opinii oraz wątpliwych podstaw naukowych niektórych ekspertyz. Dodatkowo - jak grzyby po deszczu wyrastają "instytuty", czyli prywatne firmy, które specjalizują się w "unikalnych", często trudnych do naukowego zweryfikowania dziedzinach, jak choćby psychografologia i - co istotne - nie zatrudniają, a jedynie luźno współpracują z ekspertami. Efekt - tak naprawdę nie wiadomo kto i na jakiej podstawie przygotowuje taką opinię. Z nieoficjalnych informacji wynika, że ministerstwo nie porzuciło tematu ustawy dotyczącej biegłych, ponoć rozważane jest rozwiązanie podobne, jak to, które ma zostać wprowadzone w przypadku mediatorów, czyli centralny rejestr. Oficjalnie resort przypomina jedynie, że wszystkie przygotowywane dotąd projekty przewidywały wprowadzenie systemu weryfikacji biegłych i podmiotów gospodarczych prowadzących działalność opiniodawczą. Zapewnia też, że analizuje problemy związane z opiniami, ale też przypomina, że za weryfikację kompetencji i dokonania oceny sporządzonej opinii odpowiada organ procesowy, który biegłego do wydania opinii powołał. Czytaj: Sądy borykają się z biegłymi, a ustawy jak nie było, tak nie ma>> Zawodzą nie tyle przepisy co cały system Prof. dr hab. Tadeusz Tomaszewski, kierownik Katedry Kryminalistyki Uniwersytetu Warszawskiego przypomina, że o potrzebie uchwalenia kompleksowej ustawy o biegłych mówi się od nawet kilkudziesięciu lat. Zobacz procedurę w LEX: Powoływanie biegłych sądowych z dziedzin medycyny > - Przepisy dotyczące działalności biegłych, w tym w szczególności biegłych sądowych, poza kodeksem postępowania karnego i cywilnego, porozrzucane są w różnych aktach prawnych niższego rzędu, których przyjęte kiedyś rozwiązania prawne czy treść poszczególnych przepisów nie przystają do współczesnych realiów wymiaru sprawiedliwości i działalności samych biegłych - mówi. I dodaje, że potrzebne jest przede wszystkim określenie ustrojowej pozycji biegłego wydającego opinie w postępowaniu karnym i cywilnym, w tym w szczególności, czy ma to być nadal niezależny ekspert będący pomocnikiem organu procesowego w ustalaniu stanu faktycznego sprawy, czy też swego rodzaju podmiot prowadzący działalności opiniodawczą w celach zarobkowych i ponoszący za nią odpowiedzialność np. przed stronami postępowania. Sprawdź w LEX: Czy biegły sądowy może recenzować prywatne opinie innych autorów na ten sam temat? > - Regulacji wymaga także problem prywatnych firm prowadzących działalność gospodarczą pod przykrywką "instytutu", często z dodatkiem „naukowego” w nazwie. Nie tylko wprowadza to w błąd i wpływa na nienależytą ocenę opinii wydawanych przez takie podmioty, ale przede wszystkim rodzi niebezpieczeństwo otrzymywania opinii złej jakości, zawierających błędy merytoryczne, opartych na nieaktualnej metodyce badań i bez wykorzystania odpowiedniej aparatury badawczej - mówi. Gubią się w tym zresztą same sądy. Prof. Tomaszewski podaje konkretny przykład- jeden z prezesów nie tak dawno przesłał do biegłych z zakresu kryminalistycznych badań pisma ręcznego i dokumentów pismo zachęcające do udziału w szkoleniach prowadzonych przez pewną firmę. Problem w tym, że jak mówi, że jej szefowa specjalizuje się w psychografologii, dziedzinie którą trudno naukowo zweryfikować, a dodatkowo - jako biegła - widnieje na listach kilku sądów okręgowych. Zobacz linię orzeczniczą w LEX: Merytoryczna zawartość opinii biegłego, a wysokość należnego biegłemu wynagrodzenia > - Jak stanie się nieszczęście i oparty na takiej opinii wyrok będzie błędny, nikt nie będzie szukał praprzyczyny marnego opiniowania, a raczej będzie się wskazywało palcem na biegłego jako na tego, który jest słabym punktem wymiaru sprawiedliwości. Co więc trzeba zmienić? Powiem krótko. System. Bo systemowo problem ustanawiania biegłych sądowych, powoływania ich w konkretnych sprawach, czy opłacania za wykonaną ekspertyzę jest źle uregulowany - mówi prof. Tadeusz Tomaszewski. Czytaj w LEX: Zmiany w dowodach z opinii biegłego > Biegły od wszystkiego, czyli od niczego Sędziowie pytani o problemy z opiniami biegłych wskazują na... same listy, prowadzone przez prezesów sądów. - Są niekompatybilne. Zdarza się, że jeden biegły jest wpisany na listy w różnych sądach i co istotniejsze, na różnych listach ma różne specjalności. Konieczne jest więc ujednolicenie zasad dotyczących prowadzenia list biegłych sądowych i ujednolicenie zasad weryfikacji kwalifikacji biegłych przed ich wpisem na listę - mówi sędzia Zbigniew Miczek z Sądu Rejonowego w Tarnowie. Czytaj omówienie w LEX: Prywatna ekspertyza nie podważy opinii zleconej przez sąd > Sędzia Jakub Kościerzyński z Sądu Rejonowego w Bydgoszczy, do tego "dorzuca" jeszcze kwestie dostępności biegłych i czasu sporządzenia przez nich opinii. - To niezaprzeczalnie przekłada się na sprawność postępowania – obecnie czas oczekiwania na opinie, jest znaczący i to nie ze względu na charakter tych opinii, tylko po prostu z powodu ich liczby. Jeśli dany ośrodek, czy biegły ma do wykonania mnóstwo zleceń no to wiadomo, że musi mieć jakąś kolejkę – mówi. W jego ocenie, dobrym rozwiązaniem byłby ogólnokrajowy rejestr biegłych. - To niewątpliwie usprawniłoby funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości. Tym bardziej, że są specjalności szczególnie poszukiwane - choćby psychiatrzy. Z jednej strony sędziowie mieliby przegląd tych biegłych, z drugiej strony można by ograniczyć nieprawidłowości - bo zdarza się, że dany biegły został wykreślony z listy w jednym sądzie, ale jest na listach innych sądów. To również mogłoby pomóc w sytuacji, gdy najbliższy ośrodek badawczy jest obłożony pracą i nie ma możliwości wykonania jakiegoś badania w najbliższym czasie. Mając dostęp do wszystkich biegłych i ośrodków, sędzia mógłby zwrócić się do innej, mniej obłożonej placówki – dodaje. Zobacz linię orzeczniczą: Powołanie dowodu z opinii biegłych na okoliczność silnego wzburzenia > W ocenie sędziego doregulowania wymaga również samo przedłużanie wpisu na liście biegłych. Przypomina, że przy pierwszym wpisie biegły po pięciu latach może się ubiegać o ponowny. - I następuje to niemal z automatu. Sędziowie pytani są czy mają uwagi do danej osoby, tyle że przy tak dużej liczbie spraw trudno wychwycić i zapamiętać nieprawidłowości, chyba że miały one istotne znaczenie. Muszą to być naprawdę skrajne przypadki niekompetencji czy niewłaściwej postawy etycznej. Podsumowując, proces weryfikacji biegłych na pewno wymaga reformy. Być może też zasadne byłoby gdyby zajmował się tym odrębny organ, niezależny od polityki. Bo aktualnie trudno wyobrazić sobie by na listach biegłych znalazły się osoby, które np. wydały niekorzystne opinie w procesach, które w jakimś zakresie dotyczyły choćby ministra sprawiedliwości – dodaje. Czytaj: Narasta problem z biegłymi sądowymi, a MS zasłania się COVID-em>> Sama wiedza merytoryczna nie wystarczy To kolejna kwestia, na którą zwracają uwagę sędziowie. Jak wskazują, problemem jest również to, że biegli nawet jeśli mają wiedzę merytoryczną i doświadczenie, nie potrafią opinii dla sądu przygotować. - Niektórzy biegli posiadają wiedzę specjalistyczną, ale brakuje im umiejętności w zakresie przygotowania opinii - analizowania danych materiałów, wyciągania wniosków, generalnie umiejętności je sporządzania na rzecz sądów. Często biegli nie potrafią stawiać granic, że ich opinia jest opinią ekspercką i niepotrzebnie wchodzą w dyskusje ze stronami. A jest też tak, że pełnomocnicy np. prowokują biegłych by ich wyłączyć i doprowadzić do kolejnej opinii. Nie wystarczy więc mieć wiedzę ekspercką, specjalistyczną ważne jest też to by tę wiedzę umieć przełożyć na sporządzenie opinii dla sądu - dodaje sędzia Miczek. Choć wskazuje równocześnie na wagę podejścia sędziów. - Ważne jest pewne przygotowanie biegłego. Kiedy widzę, że sprawa jest skomplikowana, koszt opinii bardzo wysoki, zwołuję posiedzenie przygotowawcze i wzywam na nie biegłego i strony, żeby przedyskutować jakie są możliwości sporządzenia opinii, jakie są niezbędne dokumenty, jaka ma być metodologia sporządzania opinii. Już na tym etapie można ustalić prawidłowe kierunki zlecenia przekazywanego biegłemu, tak by biegły wiedział co uwzględniać, o co tak naprawdę chodzi. Takie przygotowanie opinii eliminuje również wnioski stron o jej uzupełnienie, a tym samym przyspiesza przebieg postępowania - podsumowuje sędzia. Podejście prokuratury też ma znaczenie Na jeszcze inną kwestia zwraca uwagę sędzia Arkadiusz Krupa z Sądu Rejonowego w Łobzie. - Zła opinia sporządzona w postępowaniu przygotowawczym - ale prowadząca do sformułowania aktu oskarżenia - zawsze będzie traktowana przez prokuratora nieomal jak fetysz i zrobi wszystko, aby bronić jej tez, niezależnie od tego, jakie poczyniono ustalenia w sprawie. Stawką jest możliwe uniewinnienie, czyli największa porażka oskarżyciela publicznego, która jest o wiele ważniejsza dla wielu prokuratorów od prawidłowych ustaleń merytorycznych - mówi. I zwraca uwagę na konsekwencje, bo jak mówi "zakładnikiem tej sytuacji" zawsze jest obywatel. - A obywatelem tym może być każdy z nas, włączając w to pracowników wymiaru sprawiedliwości. Moja oskarżona o jazdę pod wpływem narkotyków, którą uniewinniłem z powodu nierzetelnej opinii toksykologicznej, była zwykłą pracownicą banku, matką wychowującą kilkoro dzieci. Przez sam fakt oskarżenia straciła pracę i dobrą opinię w miejscu zamieszkania. Przyznam, jestem gorącym zwolennikiem powrotu do systemu kontradyktoryjnego i do tego żeby ciężar dowodowy obowiązywał tego, kto wywodzi skutki prawne, żeby prokurator musiał udowodnić winę, a więc i dobrać takiego biegłego, którego opinii nie można byłoby zakwestionować - dodaje. Kto ma weryfikować? Słowo klucz "niezależny" Kwestią, która od lat budzi sporą dyskusję jest też to, kto miałby weryfikować biegłych wpisywanych na listy. Przypomnijmy, w projekcie z 2019 r. zakładano, że powoływanie, odwoływanie biegłych, ale też decyzja, które instytucje naukowe lub specjalistyczne będą mogły wydawać opinie, będą należeć do dyrektora Instytutu Ekspertyz Sądowych im. prof. Jana Sehna w Krakowie. I to spotkało się z olbrzymią krytyką. Czytaj w LEX: Lekarz jako biegły sądowy > - W mojej ocenie nie ma innego wyjścia jak stworzenie niezależnego podmiotu kwalifikacyjnego, który mógłby dobierać sobie specjalistów z dziedziny, jaką reprezentują kandydaci na biegłych sądowych. Co w takim razie z listami biegłych sądowych? To też jest problem do dyskusji. Dotychczasowe doświadczenia pokazują, że obecne rozwiązanie, w którym listy biegłych sądowych tworzą prezesi poszczególnych sądów okręgowych i wpisują na nie osoby ubiegające się o taki wpis, nie jest efektywne. Pozwala ono na wpisanie się jednego kandydata na biegłego na listy w wielu różnych sądach. Znam przykłady biegłych, którzy się chwalą, że są wpisani na listy kilkunastu sądów w kraju. Jeśli popełnią błąd w jednym sądzie, to drugi o tym nie wie - mówi profesor Tomaszewski. Czytaj w LEX: Biegły sądowy w dziedzinie bhp > Sędzia Kościerzyński ma też wątpliwości, czy prezesi sądów "z nadania politycznego" powinni o takich kwestiach decydować. – To może przekładać się na samych biegłych. Bo zdarza się, że mamy takich o określonych poglądach i politycznych, i dotyczących np. osób LGBT, stosujących mowę nienawiści, którzy się z tym zupełnie nie kryją. Zastanawiam się, czy prezes z nadania politycznego, bez doświadczenia merytorycznego, może ich w odpowiedni sposób zweryfikować. I kolejna kwestia, czy takie osoby powinny być dopuszczone do wydawania opinii? Osobiście nie wyobrażam sobie, by osoba, która na co dzień łamie prawa człowieka sprawowała taką funkcje i wydawała jakiekolwiek opinie w sprawach przed sądem – wskazuje. Zobacz linię orzeczniczą w LEX: Możliwość udziału w sprawie sędziego (biegłego sądowego) w sytuacji gdy pozostaje on w stosunku pracy z jedną ze stron procesu > ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji. Stosownie do art. 278 § 1 kpc, w wypadkach wymagających wiadomości specjalnych sąd po wysłuchaniu wniosków stron co do liczby biegłych i ich wyboru może wezwać jednego lub kilku biegłych w celu zasięgnięcia ich istoty i celu dowodu z opinii biegłego wynika, że jeśli rozstrzygnięcie sprawy wymaga wiadomości specjalnych, dowód z opinii biegłych jest i waga dowodu z opinii biegłegoNa tle innych środków dowodowych, w szczególności zeznań świadków i stron, dowód z opinii biegłego wyróżnia specjalny jego przedmiot, cel, charakter oraz specyficzne, właściwe tylko jemu, kryteria na to uwagę Sąd Najwyższy, w zgodzie z ustalonymi w tej materii poglądami orzecznictwa i doktryny, w orzeczeniu z dnia 1 lipca 1969 r., I CR 149/69 („Nowe Prawo” 1971, nr 5, s. 743), w którym stwierdził, że opinia biegłego ma na celu ułatwienie sądowi należytej oceny zebranego materiału wtedy, gdy potrzebne są wiadomości z opinii biegłego nie może natomiast sam być źródłem materiału faktycznego sprawy ani tym bardziej stanowić podstawy ustalenia okoliczności będących przedmiotem oceny przedstawienia ustaleń w opinii biegłegoUstalenia i wnioski biegłego zamieszczone w opiniach, zgodnie z przepisem art. 285 § 1 powinny być sformułowane w sposób jednoznaczny i stanowczy i być poparte rzeczową, logiczną i spójną argumentacją (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 6 listopada 2013 r., Sygn. akt III AUa 1219/12).Weryfikacja opinii biegłego przez sądOpinia biegłego podlega, jak inne dowody ocenie według art. 233 § 1 (zasada swobodnej oceny dowodów), lecz odróżniają ją szczególne kryteria oceny. Stanowią je zgodność z zasadami logiki i wiedzy powszechnej, poziom wiedzy biegłego, podstawy teoretyczne opinii, sposób motywowania oraz stopień stanowczości wyrażonych w niej powiedziano, przedmiotem opinii biegłego nie jest przedstawienie faktów, lecz ich ocena na podstawie wiedzy fachowej (wiadomości specjalnych). Nie podlega ona zatem weryfikacji, jak dowód na stwierdzenie faktów, na podstawie kryterium prawdy i fałszu. Nie są miarodajne dla oceny tego dowodu niekonkurencyjne z nim oceny świadków i uczestników postępowania co do faktów będących przedmiotem opinii (tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2000 r., sygn. akt I CKN 1170/98). Opinia biegłych lekarzy w sprawie sądowejSąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 października 1987 r., Sygn. akt II URN 228/87 stwierdził, iż przy ocenie opinii biegłych lekarzy sąd nie może zająć stanowiska odmiennego, niż wyrażone w tej opinii, na podstawie własnej oceny stanu żadnym wypadku opinia biegłego, która sądu nie przekonała, nie może być weryfikowana, a zwłaszcza dyskwalifikowana, bez posłużenia się wiedzą specjalistyczną. Sąd nie może – wbrew opinii biegłych, dostarczających sądowi wiedzy specjalistycznej koniecznej do dokonania oceny stanu zdrowia osoby ubiegającej się o świadczenie rentowe, w tym rodzaju występujących schorzeń, stopnia ich zaawansowania i nasilenia związanych z nimi dolegliwości, stanowiących łącznie o zdolności do wykonywania zatrudnienia bądź braku takiej zdolności – oprzeć się na własnym przekonaniu, wiedzy powszechnej, zasadach logicznego myślenia, które to kryteria ze zrozumiałych względów nie obejmują specjalistycznej wiedzy medycznej (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 1949 r., WaC 167/49, Nowe Prawo 1951 nr 2, s. 62; wyroki Trybunału Ubezpieczeń Społecznych z dnia 9 lutego 1949 r., TR 123/48, niepublikowany i z dnia 23 grudnia 1958 r., I TR 1071/57, Praca i Zabezpieczenie Społeczne 1969 nr 11 oraz wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 23 maja 1986 r., IV CR 116/86, LEX nr 8760; z dnia 19 grudnia I PR 148/90, OSP 1991 nr 11-12, poz. 300; z dnia 15 stycznia 1972 r., III CRN 341/72, LEX nr 7051; z dnia 8 lutego 2002 r., II UKN 112/01, OSNP 2003 Nr 23, poz. 580; z dnia 17 grudnia 2008 r., I UK 133/08, LEX nr 1615661; z dnia 10 stycznia 2012 r., I UK 235/11, LEX nr 1129324; z dnia 24 czerwca 2013 r., II PK 324/12, LEX nr 1375181; z dnia 12 lutego 2015 r., IV CSK 275/14, LEX nr 1651019; z dnia 1 marca 2016 r., I UK 211/15, LEX nr 2007784; z dnia 5 kwietnia 2016 r., I UK 145/15, LEX nr 2030462, oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 września 2016 r. sygn. akt I UK 344/15).Rozbieżne opinie lekarskie biegłych w kwestiach istotnych w sprawieSąd Najwyższy wielokrotnie wskazywał, że w przypadku wydania w sprawie dwóch rozbieżnych w istotnych kwestiach opinii lekarskich, nieprawidłowe jest oparcie ustaleń na jednej z tych opinii, bez wyjaśnienia sprzeczności (tak: między innymi wyrok Sądu Najwyższego: z dnia 15 lipca 1998 r., sygn. akt II UKN 126/98, OSNAPiUS 1999 Nr 13, poz. 436; z dnia 16 września 1998 r., sygn. akt II UKN 220/98, OSNAPiUS 1999 Nr 18, poz. 597; z dnia 19 września 2000, II UKN 722/99, OSNAPiUS 2002 Nr 7, poz. 169; z dnia 8 lutego 2002 r., sygn. akt II UKN 112/01, OSNP 2003 Nr 23, poz. 580; z dnia 24 czerwca 2013 r., sygn. akt II PK 324/12, LEX nr 1375181).W przypadku, gdy rozbieżność poglądów na kwestie medyczne nie wynika z błędów lub niedokładności występujących w jednej z opinii, argumentacja za przyjęciem jednego lub drugiego stanowiska wymaga wiedzy fachowej. W takiej sytuacji dla rozstrzygnięcia sprawy potrzebne jest zażądanie trzeciej opinii w celu wyjaśnienia spornej kwestii bądź zażądanie ustnego wyjaśnienia rozbieżności przez biegłych, którzy dokonali przeciwstawnych ocen medycznych stanu zdrowia ubezpieczonego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 kwietnia 2007 r., I UK 309/06, LEX nr 470001).Mimo iż sąd nie ma obowiązku dopuszczenia dowodu z opinii kolejnych biegłych w każdym wypadku, gdy złożona opinia jest niekorzystna dla strony, to ma obowiązek dopuszczenia takiego dowodu wówczas, gdy w sprawie zostały wydane sprzeczne opinie biegłych (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 2010 r., sygn. akt II UK 172/09, LEX nr 584202).Sąd nie powinien zastępować biegłych, jeżeli chodzi o uzyskanie specjalnych wiadomości medycznych (tak: wyrok Sądu Najwyższego z 27 października 2005 r., I UK 37/05, LEX nr 276237), a zatem polemizując z wnioskami biegłego w sferze wymagającej wiadomości specjalnych, bez zasięgnięcia opinii innego biegłego lub w drodze uzupełnienia stanowiska biegłych, którzy wydali odmienne orzeczenie, narusza art. 233 § 1 (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2012 r., sygn. akt I UK 235/11, LEX nr 1129324).Z kolei w wyroku z dnia 12 stycznia 2016 r., I PK 18/15 (LEX nr 2023154), Sąd Najwyższy podkreślił, że w przypadku, gdy przedmiotem oceny sądu są zawierające wiadomości specjalne dowody z opinii biegłych, nieprawidłowością jest oparcie ustaleń na jednej z tych opinii bez wyjaśnienia i rozstrzygnięcia występujących między nimi sprzeczności. Wymagane jest wówczas wzajemne ustosunkowanie się autorów sprzecznych opinii do twierdzeń przeciwnych (tak też: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 września 2016 r. sygn. akt I UK 344/15).W wyroku z dnia 7 lipca 2005 r., sygn. akt II UK 277/04 (OSNP 2006 nr 5-6, poz. 97), Sąd Najwyższy argumentował, że dochodzi do naruszenia art. 233 § 1 gdy sąd polemizuje w sferze wymagającej wiadomości specjalnych z wnioskami biegłego bez uzupełnienia stanowiska biegłych, którzy wydali odmienne opinie lub bez zasięgnięcia opinii innego biegłego. Teza ta wychodzi z założenia, że ocena niezdolności do pracy wymaga wiadomości specjalnych i musi znaleźć oparcie w dowodzie z opinii w ramach przyznanej mu swobody w ocenie dowodów, sąd nie tylko może, ale także powinien uznać opinię jednego biegłego za przekonywającą, a opinię drugiego biegłego zdyskwalifikować (tak: wyroki Sądu Najwyższego z dnia 19 lipca 1952 r., Ł. C. 207/52, Nowe Prawo 1953 nr 5, s. 80 i z dnia 24 sierpnia 1972 r., II CR 222/72, OSPiKA 1973 Nr 5, poz. 93), lecz nie może opierać się wyłącznie na własnej wiedzy, oderwanej od specjalistycznej wiedzy opinia biegłegoOkoliczność, iż zgodnie z art. 286 kpc Sąd może zażądać dodatkowej opinii od tych samych lub innych biegłych wcale nie oznacza, że w każdym przypadku jest to konieczne, potrzeba taka może bowiem wynikać ze stanu sprawy i podlega ocenie sądu orzekającego. Zgłaszając taki wniosek, strona winna wykazać błędy, sprzeczności lub inne wady w złożonej do akt sprawy opinii biegłego, które dyskwalifikują tę opinię, uzasadniając tym samym powołanie dodatkowych nie ma obowiązku uwzględniania wniosku strony o powołanie po raz kolejny tego samego biegłego lub dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego, jeżeli opinia spełnia przesłanki z art. 285 kpc (posiada uzasadnienie) a strona nie wykaże wad opinii dyskwalifikujących ją jako źródło dowodu (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 6 listopada 2013 r., Sygn. akt III AUa 1219/12).Zagadnienie czy Sąd powinien powoływać innych biegłych i wzbogacać materiał dowodowy o kolejne opinie, zostało wyjaśnione w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 1974r., 817/73 (nie publ.), zgodnie z którym do dowodu z opinii biegłego nie mogą mieć zastosowania wszystkie zasady prowadzenia dowodów, a w szczególności art. 217 § 1 (stanowiącego, że strona może aż do zamknięcia rozprawy przytaczać okoliczności faktyczne i dowody). Jeżeli więc sąd uzyskał od biegłych wiadomości specjalne niezbędne do merytorycznego i prawidłowego orzekania , to nie ma potrzeby żądania ponowienia lub uzupełnienia tego kolejnego biegłego jest uzasadnione wówczas tylko, gdy sporządzona przez dotychczasowego biegłego opinia jest niepełna, niezrozumiała, i nie udziela odpowiedzi na postawione w zleceniu pytanie (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 sierpnia 1999 r., I PKN 20/99, z dnia 14 maja 1997 r., II UKN 108/97).Podobne zdanie wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 listopada 1974 r., Sygn akt. II CR 639/74, OSPiKA 1975, z. 5, poz. 108, stwierdzając, że jeżeli opinia biegłego jest tak kategoryczna i tak przekonywająca, że sąd określoną okoliczność uznaje za wyjaśnioną to nie ma obowiązku dalszego korygowania jej wniosków. Dopuszczenie dowodu z opinii kolejnych biegłych jest uzasadnione tylko w przypadku, gdy opinia jest niekompletna, niezupełna, niejasna, i występują w niej judykaturze podkreśla się, że sąd ma obowiązek w pierwszej kolejności zażądania od biegłego opinii uzupełniającej, gdy opinia jest niekompletna (por. wyrok Sądu Najwyższego: z dnia 16 września 2009 r., I UK 102/09, LEX nr 537027; z dnia 14 stycznia 2011 r., II UK 160/10, LEX nr 786386; z dnia 16 października 2014 r., II UK 36/14, LEX nr 1548261, oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 września 2016 r. sygn. akt I UK 344/15). Niekorzystna opinia biegłego dla strony a wniosek o przeprowadzenie dodatkowej opiniiNie jest okolicznością uzasadniającą uwzględnienie wniosku o przeprowadzenie dodatkowej opinii biegłego, że złożona już opinia nie jest dla niej korzystna. Samo stwierdzenie strony, że się nią nie zgadza, nie oznacza, że opinia jest wadliwa (tak: wyroki Sądu Najwyższego z II UK 306/10 poz. Lex nr 885998, z sygn. II UK 160/10 Lex nr 786386 , wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 25 sierpnia 2011r., Sygn akt I ACa 316/11 Lex nr 1095795). Opinia biegłego naruszająca prawa strony do udziału w postępowaniu dowodowymWykorzystanie przez biegłych materiałów, o które oparli się przy opiniowaniu w sprawie, w sposób naruszający prawa strony do udziału w postępowaniu dowodowym, może stanowić podstawę zarzutu wynika stąd, iż jak powiedziano, opinia biegłego nie może polegać na dokonywaniu ustaleń faktycznych. Dlatego dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z reguły powinno nastąpić w chwili, gdy już został zgromadzony materiał faktyczny umożliwiający biegłemu wydanie opinii (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 29 kwietnia 2014 r., Sygn. akt I ACa 208/14). Żądanie strony o wyłączenie biegłegoAż do ukończenia czynności biegłego strona może żądać jego wyłączenia z przyczyn, z jakich można żądać wyłączenia sędziego. Gdy strona zgłasza wniosek o wyłączenie biegłego po rozpoczęciu przez niego czynności, obowiązana jest uprawdopodobnić, że przyczyna wyłączenia powstała później lub że przedtem nie była jej do wykonania opinii przez biegłegoSąd przed zleceniem wykonania opinii powinien ustalić z biegłym realny termin jej wykonania. W sytuacji w której Sąd przesłał odezwę do biegłego bez ustalenia terminu, a biegły wskazał, że w zakreślonym terminie nie może sporządzić opinii podając uzasadnioną tego przyczynę Sąd może zaakceptować podany termin, lub poszukiwać innego biegłego, który sporządzi opinię wcześniej (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 5 maja 2016 r., Sygn. akt I ACz 721/16).Zaliczka na poczet opinii biegłegoStosownie do art. 288 kpc przewodniczący może przyznać biegłemu zaliczkę na poczet wysokości zaliczki na poczet opinii biegłegoZgodnie z treścią przepisu art. 394 § 1 pkt 9 kpc zaskarżalne są postanowienia/zarządzenia, których przedmiotem jest określenie zasad ponoszenia przez strony kosztów procesu. Należy zatem zastanowić się, czy w zakresie przedmiotowym zasad ponoszenia przez strony kosztów procesu mieści się także obowiązek uiszczenia zaliczki na poczet opinii tak postawione pytanie Sąd Apelacyjny w Krakowie wyroku z dnia 6 czerwca 2018 r., Sygn. akt I ACz 634/18, odpowiedział twierdząco argumentując to tym, że skoro punkcie 9 ww. przepisu ustawodawca w sposób odrębny wymienił jako podlegające zażaleniu postanowienia/zarządzenia w przedmiocie kosztów, czy to procesu, czy sądowych (zwrot kosztów, obciążenie kosztami sądowymi, jeżeli strona nie składa środka zaskarżenia co do istoty sprawy, koszty przyznane w nakazie zapłaty, zwrot kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu) to uzasadniony jest wniosek, że postanowienie/zarządzenie w przedmiocie zaliczki na poczet opinii biegłego podlega zaskarżeniu jako postanowienie/zarządzenie określające zasady ponoszenia przez strony kosztów wynagrodzenia biegłegoW świetle art. 288 biegły ma prawo żądać wynagrodzenia za wykonaną pracę. rozpoznając wniosek o przyznanie należności Sąd ma obowiązek uwzględnić wymagane kwalifikacje, czas i nakład pracy potrzebny do wydania opinii oraz wysokość wydatków niezbędnych do wykonania ma również obowiązek zbadania, czy opinia została sporządzona w granicach tezy dowodowej oraz dokonania weryfikacji wskazanych w karcie pracy biegłego: zasadności czynności podjętych w związku z opracowaniem opinii, czasu niezbędnego do ich dokonania, a także przyjętą przez biegłego stawkę ustalaniu wysokości wynagrodzenia biegłego decydujące znaczenia ma nie ilość rzeczywiście wykorzystanego przez biegłego czasu, lecz ilość czasu niezbędnego do prawidłowego opracowania opinii przez specjalistę dysponującego niezbędnymi wiadomościami w danej dziedzinie (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 17 grudnia 2015 r., Sygn. akt I ACz 2320/15).Odnośnie wysokości stawki godzinowej, stosownie do § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 kwietnia 2013 r. w sprawie określenia stawek wynagrodzeni biegłych, taryf zryczałtowanych oraz sposobu dokumentowania wydatków niezbędnych dla wydania opinii w postępowaniu cywilnym, stawka wynagrodzenia biegłych powołanych przez sąd za każdą rozpoczętą godzinę pracy wynosi od 1,28% do 1,81% kwoty bazowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, którą określa ustawa wysokości wynagrodzenia biegłego na podstawie twierdzenia o zawyżeniu przez biegłego liczby godzin pracy Według wskazań judykatury, sąd może skontrolować wskazaną przez biegłego w karcie pracy liczbę godzin niezbędnych do sporządzenia opinii (poświęconych na czynności przygotowawcze i badawcze, łącznie z zapoznaniem się z aktami sprawy oraz na opracowanie opinii wraz z uzasadnieniem) i obniżyć wynagrodzenie wyliczone przez biegłego stosownie do przyjętej przez siebie ilości czasu i nakładu pracy ilość czasu, którą trzeba poświęcić na określoną czynność, jest zależna od wielu czynników, a wśród nich także od indywidualnych cech wykonawcy i indywidualnych cech czynności, podany zatem w rachunku czas poświęcony na wykonanie czynności może być z natury rzeczy skontrolowany tylko w więc nie istnieją ogólnie obowiązujące normy czasu wykonania danej czynności, kwestionowanie rachunku biegłego na tej podstawie, że czynność wymagała mniej czasu niż to wykazano w rachunku, może być skuteczne tylko wtedy, gdy podane w rachunku ilości zużytego czasu są tak jaskrawo wygórowane, iż – opierając się na zwykłym doświadczeniu życiowym – można od razu stwierdzić, że biegły niewątpliwie zużył znacznie mniej czasu niż podaje w rachunku (tak: orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 18 sierpnia 1959 r., I CZ 82/59, OSNCK 1961, nr 2, poz. 41).

ile czasu ma biegły na sporządzenie opinii